janeiro 25, 2008

L Beneno de Moriana 3



Noticas de Antroducion a L BENENO DE MORIANA, quelóquio an un ato



1. Este pequeinho quelóquio fui screbido a pedido de l Dr. Xavier Martins, persidente de la Associação Micológica A PANTORRA, para ser repersentado por alturas de l’assemblé giral dessa Associaçon, an Nobembre de 2005. La rezon de l pedido tenie a ber culas refréncias a roques, cuncretamente al resalgar [amanita muscaria], que aparécen ne ls remanses chamados Beneno de Moriana.
Ne l anho atrás, 2004, you habie feito ua palhestra que apuis fui publicada na rebista de l’Associaçon cul títalo «La amanita muscaria i ls remanses «veneno de moriana”: notas para ua perpuosta de nuoba lheitura». Ende se busca ua nuoba lheitura daquel remanse popular, cun assento nas propiadades de l roque amanita muscaria, neilhas assentando ua splicacion pa las dues çfrentes bersiones de la fin de l remanse.
L quelóquio fui screbido oureginalmente an mirandés, mas fui apuis puosto an pertués para poder ser repersentado puls alunos de la Scuola Secundaira de Mogadouro. Esta repersentaçon nun se chegou a dar por falta de tiempo para ansaiar. Algues falas que fazien ua refréncia a la Pantorra fúrun cortadas nesta bersion que agora sal a público pula purmeira beç.


2. Ls remanses conhecidos cumo Beneno de Moriana, aperséntan-se an bárias bersiones, l mais deilhas arrecolhidas an Trás ls Montes i eiqui mui populares, mas cun çfrentes nomes. Stan antegrados na categorie de remanses chamados «das mulheres assassinas», adonde tamien se debe de meter A galharda, A vingadora da sua honra e A serrana [1].
L tema parece simples: la mulhier rejeitada, sustituída por outra, binga-se ambenenando l home. Assi i todo, l resultado conhece dues bersiones defrentes: ua, la mais quemun, an que la mulhier mata l home cun beneno scundido nun copo de bino; la segunda, coincida cumo «final madeirense», anque tamien tenga sido arrecolhido hai mui pouco timepo ne l cunceilho de Benhais, parece dar a antender que l home nun se muorre, mas que haberá ‘rucecitado’ apuis de star alguns dies anterrado ne l huorto de la matadora. Mas hai que dezir que nun se quier eiqui studar esse remanse, yá que l oujetibo ye antroduzir al quelóquio que agarra esse remanse cumo punto de salida
[2].


3. Inda que se agarre la cuonta que stá por trás de l remanse tradecional, reproduzindo-la eiqui an buona parte, l quelóquio trata essa cuonta cumo la cristalizaçon dua rialidade aterna: l amor. Deste tema central sálen outros mui bariados: l ódio; la bingança; l çprézio de ls fuortes puls fracos; la rejisténcia de ls fracos an relaçon als fuortes; la lhibartaçon de la mulhier; la tentatiba de domínio de fuortes fuorças scundidas para apoiar ls deseios houmanos; la berdade i la mintira nas relaçones houmanas, etc. Lhigado cun aquel tema central, hai un outro que atrabessa todo l remanse: la lhibardade i ls lhemites de la decison andebidual. Assi, anque la cuonta cuntada ne l remanse se passe nua sociadade mediabal, eilha tem ua dimenson antemporal que le dá ua grande atualidade. Ye por esto modo de ber las cousas que passa la ourdidura de l quelóquio i zdende mais bien puoden ser antendidas i anquadradas las refréncias, a la purmeira bista sien sentido, que neilha éntran.


4. La marra temporal, que l CORO de ampeço pon antre un normal telejornal de ls dies de hoije i la guerra de Troia, quier antroduzir a la bruta l tema antemporal que bai a ser tratado i amostra lhougo l geito de cumo bai a ser tratado. Nun bai i ben de tiempos çtintos i nun subreponer de registros lhiterairos, adonde l dramático i l trágico altérnan cul lhírico i este cul satírico i, até, cul burlesco. Deste juntouro quier-se, cumo resultado, ua acion çcolada de l tiempo, dun tiempo cuncreto, anque sien deixar de benir arriba an tiempos çfrentes.


5. Tube specialmente na eideia ls alunos de las scuolas, que puoden repersentar la pieça. Anque sien abaixar a pedagogismos, faç-se por chamar l’anteligença na neçaira çcustrucion de l testo, sien miedo de passar duns registros lhietrairos a outros, duas formas a outras. L jogo de cunstrates, la lhenguaige i sintace ousadas, algue çuça poética, a las bezes rimada, la aposta nua simbologie cénica que faga falar l silenço ou baia para alhá de las palabras – son alguns de ls recursos ousados. Dende tamien se quier fazer subressalir la polissemie social i andebidual de l tema de l amor: apaixonado/boubo, dramático, trágico, redículo, mintiroso, bingatibo, criador, adominador, etc. Outro sentido nun se quier de la fin cun dous caminos possibles quanto al çtino de D. Jorge i als sentimientos de Juliana: la muorte ou la rucerreiçon, la bingança ou l deseio, quien bai a ganhar? An giral, todas las repuostas son possibles, mas solo andebidualmente puode ser scolhida ua cuncreta repuosta: acaba por ser la lhibardade de cada un a decedir, a amponer-se cumo balor mais alto, mesmo an relaçon al amor.


6. Cunta-se cula buona colaboraçon de ls regrantes / porsores na splicaçon de l testo i de las bárias matrizes stóricas que stan por trás del ou le dan forma. Cuido que esta puode ser ua buona oucasion para antroduzir ls alunos ne l remanseiro tradecional, antre outras motibaçones pedagógicas que l testo puode traier.
Al regrante, inda que se déixen mui menudas andicaçones, deixa-se lhibardade bastante, a nun ser quanto al testo, que se quier sien mudança. Quaije todos ls Quadros muito ban a depender de l uolho del. La moda de las cantigas deixa-se a scuolha lhibre, a nun ser quanto al remance cantado na fin, yá que eisiste grabaçon publicada de bárias anterpretaçones, habendo inda na tierra de Miranda quien l conheça bien, cul nome de D. Ougenha, Juliana i outros.

Lisboua, 5 de Outubre de 2005
Fracisco Niebro




[1] FERRÉ, Perre, org., (2003), Romanceiro Português da Tradição Oral Moderna, III volume, pp. 220 ss., ed. Fundação Calouste Gulbenkian, Lisboa.
[2] Remete-se pa l que screbi an FERREIRA, Amadeu (2004), La Amanita muscaria i ls remanses «Veneno de Moriana»: Notas para ua perpuosta de nuoba lheitura, A Pantorra, rebista de la Associação Micológica A Pantorra, Mogadouro, bel. 4, pp. 27-38. Ber tamien la bibliografie ende amentada.