janeiro 25, 2008

L Beneno de Moriana 3



Noticas de Antroducion a L BENENO DE MORIANA, quelóquio an un ato



1. Este pequeinho quelóquio fui screbido a pedido de l Dr. Xavier Martins, persidente de la Associação Micológica A PANTORRA, para ser repersentado por alturas de l’assemblé giral dessa Associaçon, an Nobembre de 2005. La rezon de l pedido tenie a ber culas refréncias a roques, cuncretamente al resalgar [amanita muscaria], que aparécen ne ls remanses chamados Beneno de Moriana.
Ne l anho atrás, 2004, you habie feito ua palhestra que apuis fui publicada na rebista de l’Associaçon cul títalo «La amanita muscaria i ls remanses «veneno de moriana”: notas para ua perpuosta de nuoba lheitura». Ende se busca ua nuoba lheitura daquel remanse popular, cun assento nas propiadades de l roque amanita muscaria, neilhas assentando ua splicacion pa las dues çfrentes bersiones de la fin de l remanse.
L quelóquio fui screbido oureginalmente an mirandés, mas fui apuis puosto an pertués para poder ser repersentado puls alunos de la Scuola Secundaira de Mogadouro. Esta repersentaçon nun se chegou a dar por falta de tiempo para ansaiar. Algues falas que fazien ua refréncia a la Pantorra fúrun cortadas nesta bersion que agora sal a público pula purmeira beç.


2. Ls remanses conhecidos cumo Beneno de Moriana, aperséntan-se an bárias bersiones, l mais deilhas arrecolhidas an Trás ls Montes i eiqui mui populares, mas cun çfrentes nomes. Stan antegrados na categorie de remanses chamados «das mulheres assassinas», adonde tamien se debe de meter A galharda, A vingadora da sua honra e A serrana [1].
L tema parece simples: la mulhier rejeitada, sustituída por outra, binga-se ambenenando l home. Assi i todo, l resultado conhece dues bersiones defrentes: ua, la mais quemun, an que la mulhier mata l home cun beneno scundido nun copo de bino; la segunda, coincida cumo «final madeirense», anque tamien tenga sido arrecolhido hai mui pouco timepo ne l cunceilho de Benhais, parece dar a antender que l home nun se muorre, mas que haberá ‘rucecitado’ apuis de star alguns dies anterrado ne l huorto de la matadora. Mas hai que dezir que nun se quier eiqui studar esse remanse, yá que l oujetibo ye antroduzir al quelóquio que agarra esse remanse cumo punto de salida
[2].


3. Inda que se agarre la cuonta que stá por trás de l remanse tradecional, reproduzindo-la eiqui an buona parte, l quelóquio trata essa cuonta cumo la cristalizaçon dua rialidade aterna: l amor. Deste tema central sálen outros mui bariados: l ódio; la bingança; l çprézio de ls fuortes puls fracos; la rejisténcia de ls fracos an relaçon als fuortes; la lhibartaçon de la mulhier; la tentatiba de domínio de fuortes fuorças scundidas para apoiar ls deseios houmanos; la berdade i la mintira nas relaçones houmanas, etc. Lhigado cun aquel tema central, hai un outro que atrabessa todo l remanse: la lhibardade i ls lhemites de la decison andebidual. Assi, anque la cuonta cuntada ne l remanse se passe nua sociadade mediabal, eilha tem ua dimenson antemporal que le dá ua grande atualidade. Ye por esto modo de ber las cousas que passa la ourdidura de l quelóquio i zdende mais bien puoden ser antendidas i anquadradas las refréncias, a la purmeira bista sien sentido, que neilha éntran.


4. La marra temporal, que l CORO de ampeço pon antre un normal telejornal de ls dies de hoije i la guerra de Troia, quier antroduzir a la bruta l tema antemporal que bai a ser tratado i amostra lhougo l geito de cumo bai a ser tratado. Nun bai i ben de tiempos çtintos i nun subreponer de registros lhiterairos, adonde l dramático i l trágico altérnan cul lhírico i este cul satírico i, até, cul burlesco. Deste juntouro quier-se, cumo resultado, ua acion çcolada de l tiempo, dun tiempo cuncreto, anque sien deixar de benir arriba an tiempos çfrentes.


5. Tube specialmente na eideia ls alunos de las scuolas, que puoden repersentar la pieça. Anque sien abaixar a pedagogismos, faç-se por chamar l’anteligença na neçaira çcustrucion de l testo, sien miedo de passar duns registros lhietrairos a outros, duas formas a outras. L jogo de cunstrates, la lhenguaige i sintace ousadas, algue çuça poética, a las bezes rimada, la aposta nua simbologie cénica que faga falar l silenço ou baia para alhá de las palabras – son alguns de ls recursos ousados. Dende tamien se quier fazer subressalir la polissemie social i andebidual de l tema de l amor: apaixonado/boubo, dramático, trágico, redículo, mintiroso, bingatibo, criador, adominador, etc. Outro sentido nun se quier de la fin cun dous caminos possibles quanto al çtino de D. Jorge i als sentimientos de Juliana: la muorte ou la rucerreiçon, la bingança ou l deseio, quien bai a ganhar? An giral, todas las repuostas son possibles, mas solo andebidualmente puode ser scolhida ua cuncreta repuosta: acaba por ser la lhibardade de cada un a decedir, a amponer-se cumo balor mais alto, mesmo an relaçon al amor.


6. Cunta-se cula buona colaboraçon de ls regrantes / porsores na splicaçon de l testo i de las bárias matrizes stóricas que stan por trás del ou le dan forma. Cuido que esta puode ser ua buona oucasion para antroduzir ls alunos ne l remanseiro tradecional, antre outras motibaçones pedagógicas que l testo puode traier.
Al regrante, inda que se déixen mui menudas andicaçones, deixa-se lhibardade bastante, a nun ser quanto al testo, que se quier sien mudança. Quaije todos ls Quadros muito ban a depender de l uolho del. La moda de las cantigas deixa-se a scuolha lhibre, a nun ser quanto al remance cantado na fin, yá que eisiste grabaçon publicada de bárias anterpretaçones, habendo inda na tierra de Miranda quien l conheça bien, cul nome de D. Ougenha, Juliana i outros.

Lisboua, 5 de Outubre de 2005
Fracisco Niebro




[1] FERRÉ, Perre, org., (2003), Romanceiro Português da Tradição Oral Moderna, III volume, pp. 220 ss., ed. Fundação Calouste Gulbenkian, Lisboa.
[2] Remete-se pa l que screbi an FERREIRA, Amadeu (2004), La Amanita muscaria i ls remanses «Veneno de Moriana»: Notas para ua perpuosta de nuoba lheitura, A Pantorra, rebista de la Associação Micológica A Pantorra, Mogadouro, bel. 4, pp. 27-38. Ber tamien la bibliografie ende amentada.

janeiro 24, 2008

L Beneno de Moriana 2


Beneno de Moriana

Quelóquio an un ato


de Fracisco Niebro


(cuntinaçon)



4º QUADRO


(Juliana solica na sala. Stá sentada a ua mesa que ten bárias cousas sparbadas porriba: yerbas, frascos, saquicos, cousas bárias que téngan a ber cul mundo de la bruxarie i de l encantamiento. Tamien antriba la mesa stá, bien a la bista, un caramono repersentando a D. Jorge).



JULIANA

(Agarra las cousas ua a ua, mira-las i bai l nome, cumo quien lei lhetra a lhetra.)


Quelobricas nuobas ...

Puolos de lhagarto rial ...

Oulhos de sapo...


(Mui debrebe.)

Unto de queluobra, sangre de queluobra, spina de queluobra, camisa de queluobra, diente de queluobra ...


(Cun fuorça)

Nó:
sangre de bíbora, puolo de lhagarto molido.


(Al modo que bai dezindo cada palabra, apunta la cousa al caramono ou dá-le cun eilha, de modo que l caramno se caia i seia seia albantado por bárias bezes. )

Yá biste, D. Jorge, que dote tengo para te dar?


(Dá fuortes risadas, anquanto agarra l caramono i le aperta l cachaço.
Apuis, serena, mirando par’el sien zbiar ls uolhos.)

Ai D. Jorge!, se soubiras cumo queima esta bingança...
Para que quedas ne l mundo, se se derretiu l miu mundo?


(Agarra la mesa i las cousas i atira cun todo al suolo. Apuis bota-se parriba de las cousas a chorar cumo ua Madalena.

Un ratico apuis entra la Bruxa. Ye ua bruxa moderna, moça, mui bien bestida i maquelhada. Tai cun eilha ua mala mui, mui grande.

Dá la buolta a la sala mirando para Juliana i rindo-se. Apuis abre la mala.)



JULIANA


(Deregindo-se a la bruxa)

Porque tardeste tanto?



BRUXA


Questumo dar cunsultas an casa. Eiqui ye mais caro.

Bamos-mos a çpachar que deixei l carro mal stacionado i as multas ándan pula hora de la muorte.



JULIANA

Çcansa que l carton de crédito stá bien caliente.

Inda agorica tube de spulsar deiqui trés bancos que me querien meter mais trés cartones de crédito a la fuorça, cula eideia de que la purmeira prestaçon era de grácia i que sorteában ua biaije a la lhuna ou nun sei bien adonde.


(Renhendo)

Que me trais?



BRUXA

Cartas...



JULIANA


(De risa)

Cartas d’amor...


(Boziando)

Nó!



BRUXA


La mie bola de cristal...



JULIANA


Deixei de ver.



BRUXA


Estes cumpremidos amaricanos que merquei eilhi na staçon de serbício.



JULIANA


Nó.



BRUXA


Dizes-me l que quieres?



JULIANA


Muorte ... sangre... bingança… la paga…



BRUXA


Nun sou dessas, nien tengo poderes para tanto.

Yá me biste na cadena culs guardas i ls juízes todos an grebe? Libra!, que nien l almuorço me lhebában!

Abiso-te de que solo uso material de l mais moderno.

Sou ua bruxa moderna, si senhora, cun muita honra. Cumpetente i cun ua prodetibidade arriba de la média de l paíç.

Nun sou daqueilhas que ambárcan na superstiçones ouscurantistas.


(Amostra-le ua rebista)

Stan eiqui las tendéncias anternacionales de la arte para este staçon.



JULIANA


Bai-te i deixa-me culs mius remédios.

Males mius, remédios mius.


(Boziando i apuntando la rue cul dedo sticado.)

Bai-te ambora i manda-me la cuonta.


(La bruxa torna a cerrar la mala, de qualquiera maneira, i sal. Juliana cuntina a remexer nas cousas spalhadas pul suolo. A cada cachico, bai dezindo an boç mui alta.)

Estas bruxas d’agora são uas ancumpetentes! Ne l tiempo de mie bó de las saias ye que era... Yá nun se bei por ende quien saba andar a bolar anriba de bardeiros...

Formaçon ye de l que eilhas percísan todas! De un bun xoque tecnológico!

Falta de produtebidade assi nunca se biu.

Ye l que dá la falta de cuncorrença.

Apuis, q’admirança steia na mala cumpanhie nas statísticas anternacionales.


(A cierta altura agarra un frasco cun puolo andrento i lei ls dezires. Streforma-se, cun un brilho ne ls uolhos)

R-e-s-a-l-g-a-r!

R-e-s-a-l-g-a-r!


(Lhebanta-se mui debrebe, sal i torna lhougo a antrar cun un lhibro. Çfolha l lhibro a saber de algo i quando l acha, lei.)

Resalgar, roque que dá pul nome ciantífico de «amanita muscaria», coincido por «matamoscas». “A la sue chicha ye branca, sien cheiro, que pon un a ber pantasmas i algo a modo de droga. Tamien puode porbocar fuortes delores de barriga.”


(Mui debagarico, como quien pensa, contina a ler)

Sien cheiro… Eiceliente!

“Alucinogénio” i “narcótico”, quier dezir que pon un fuora de sou juízo i a drumir. Inda melhor!

Puode traier grandes delores de barriga, de angatar pulas paredes. Eiceliente!


(Decidida)

Ye esto que me faç falta.

Mais uns policos de queluobra, lhagarto molido, sangre de bíbora.

Desta nun se scapa.


(Cuntina a ler l lhibro an silenço i fala cumo quien faç comentairos ou un resume de l que lei)

Tem grácia, diç eiqui que, hai miles de anhos, até buien l meijo de ls que habien comido reslgar. I que podien quedar até 15 dies a drumir…

Que grande pedrada!

Cousa de cujidade: acraditában que ponien las pessonas na lhigaçon cul outro mundo, que era ua mágica de ls diuses.

Ye desto mesmo que you perciso.

(Anquanto b a saber dua garrafa)

Ye desto mesmo que you perciso.

(Apuis, ressaltando cada letra)

R-e-s-a-l-g-a-r!

R-e-s-a-l-g-a-r!


(Agarra ua garrafa de bino i bota alhá bárias cousas, al mesmo tiempo que bai dezindo)

R-e-s-a-l-g-a-r!

R-e-s-a-l-g-a-r!


(Sal, lhebando la garrafa de bino para andentro de casa.)






wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww


5º QUADRO


(Entra Juliana i bai-se a assomar a la jinela)


JULIANA


(A la jinela)

Ben ende l D. Jorge.


(Arrecuolhe-se, arrima mui debrebe la sala i cumpon-se.

Torna pa la jinela)



D. JORGE


Guapa Rosa, Juliana!



JULIANA


(Anquanto le stende la mano a beisar)

D. Jorge, séiades bienbenido.

Agorica mesmo me l dezírun: stais bien pronto para bos casardes!?



D. JORGE


I you bengo-bos a cumbidar.



JULIANA


Dius bos lhiebe al cielo, D. Jorge:

Tan grande ye l buosso merecer, que bien feliç heis-de ser.

Yá que an buona hora cheguestes, bamos alhá a comemorar.



D. JORGE

Çculpai-me Juliana, que nun me puodo tardar.

Manhana ye la boda i tengo de me cunfessar.



JULIANA


Antrai, antrai que nun tarda nada.


(D. Jorge entra)

Este bino you bos guardei, solo para bós i mais naide.



D. JORGE


(Mirando pa la garrafa, anquanto Juliana bai anchindo l copo)

Ah! Ua bielha reserba cumo hai muito you nun bie.

Inda hai dies me dezírun que s’habie sgotado ne l mercado.


(Juliana passa-le l copo cun bino)

Que d’hoije nun anho, Juliana!


(Bebe l bino)

Nunca te perdi de la sprança.

A las scundidas bengo-te a ber.


(Piçca-le l uolho)

Depuis ...


(Ampeça a agoniar-se)

Depuis... … …


(Bota las manos als uolhos)

Ai que me falta la lhuç als uolhos.


(Agarra-se a la barriga)

Ai que yá me bou a agmitar!


(Arrebolca-se ne l suolo.

Apuis de algun itempo)

Que poniste Juliana, que boteste neste bino?



JULIANA


(Pon-he un pie anriba)

Inda te quieres casar?



D. JORGE


Que poniste nesse bino?

Malbada!

Ai que me muorro!


(Cuntinua a arrebolcar-se, nas gárias de la muorte.)



JULIANA


(cun grandes risadas i andando al redror de D. Jorge caído ne l siuolo)

Bamos antoce a ber se nun me squeci de nada:

R-e-s-a-l-g-a-r.

Quelubrinas nuobas... puolos de lhagarto rial... sapo...

Mais r-e-s-a-l-g-a-r.

Unto de queluobra, sangre de queluobra, spinha de queluobra, camisa de queluobra, diente de queluobra.

Outra beç r-e-s-a-l-g-a-r.

Sangre de bíbora, puolos de lhagarto molido… este yá l dixe.

Apuis mexi todo bien mexido cun resalgar ambolbido i… quedou pronto a serbir … friu... friu ...



D. JORGE


(Tembrando)

Ui que friu!


(Risada de Juliana.)

(Don Jorge mexe-se muito i acaba por se morrer)






wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww


6º QUADRO


(Éntran ls anterradores i lhieban a D. Jorge a anterrar. Ban todos andando alredror de la sala cun D. Jorge muorto, agarrado pulas piernas, braços, cabeça, corpo, cumo un cadabre. Forma-se, assi, ua peciçon cun de pantasmas alredror de la sala, siempre andando alredror.)



JULIANA


(Corre cumo bouba alredror de l cadabre que ye lhebado i bai preguntando, sien parar, ua beç a un outra beç a outro. Naide le responde, cuntinando la peciçon cumo se nada fura.

Este quadro eisige algun amprobiso i ye de duracion que premita amostra l’antensidade i la cuntradiçon de ls sentimientos de Juliana, assi cumo la ambiguidade quanto al modo de la situacion acabar.)

Morriu-se?

Nó!

Morriu-se, morriu-se!

Si?

Achas que vai a spertar?

Bou-me a guardá-lo bien guardado.

Para que l quieres Juliana?


(Cuçpe-le anriba)

Tan galano que el era…


(Gritando)

Arde nas perfundas de ls einfiernos!



CORO DE LS ANTERRADORES

Si.

Nó.

(Estas dues palabras son dezidas sien parar i alternado antre eilhes, dezidas sincopadamente, bariando la altura de la boç. Sirve de fondo a las falas de Juliana.)






wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww


7º QUADRO


(Cuntina l corteijo de ls anterradores alredror de la sala)


CORO DE LS ANTERRADORES


Ban-se perdendo
las seinhas cun que marcamos
ls dies,
ls géstios que mos fázen.
Siempre parece que l mundo naciu agora mesmo.



OUGÉNIA


Para adonde bamos? Quien mos lhieba?



JULIANA


Cumo eiqui cheguemos?



CORO


Yá nun sabes, Juliana.
Nunca sabes.
Solo nunca pára la busca de las pantasmas que tórnan
cun Heilena a sue rica cama frie.



OUGÉNIA


Para adonde vamos? Quien mos lhieba?


JULIANA


Cumo eiqui cheguemos?



CORO DE LS ANTERRADORES


Abánçan ls barcos sien farol que ls guie pula nubrina de ls dies.
Juliana bai al timon, que la scuma le ancubre la berdade.


Quien bózia de la borda?
Squece-lo que
siempre ne l alto mar te buscas.
Adonde te lhieban las bóias de
sangre que respiras?


Que rucerreiçon persigues?
Torna Juliana al tou bordado de
Ambisibles filos, que l miedo
te zafia siempre ne ls caminos.

(cai l panho)






wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww


8º QUADRO


(Entra um CIEGO a tocar i ACUMPANHANTE a cantar l remance “Beneno de Moriana”, na bersion mirandesa “Dona Ougenha”, tal cumo aparece ne l Cancioneiro de Serrano Batista (p.23), arrecolhido na aldé de Malhadas, an 1938.

Todas ls figurantes óuben i ajúntan-se al cantar.)


Abaixa-te ah cabalheiro
que hemos de merandar.
- Tu que tenes, Dona Ougenha
guardado para me dar?
- Tengo bino de siete anhos
guardado para te dar.
Alhá no meio de la bubida,
ampeçou-s’agoniar.
- Dona Ougenha, Dona Ougenha,
que boteste neste bino?
- Botei-le unto de queluobra,
i un resalgar molido.
Tengo l cabalho na reata,
yá nun beio l miu rocino.
Cuitadicos de ls mius filhos
que quedórun sien arrimo!
Cuitadica de mie mulhier
que queda sien sou marido!
- Pa que sabas cabalheiro,
l que que tenes pormetido:
Palabra de casamento
muito bien ancubrido.


FIN